مطالعه ساختارهای دگرشکلی بخش شمالی کوه بیرک، تلاشی برای تعیین خاستگاه تکتونیکی آن درجنوب شرق ایران

کوه بیرک به شکل یک کمربند طویل یکصد کیلومتری عمدتاً متشکل از سنگ های کربناته مزوزوییک همچون دیواری، جنوبی ترین بخش پهنه جوش خورده سیستان را در قلب بلوچستان به دو بخش شرقی و غربی تقسیم نموده است. حضور این رخنمون عجیب همچون جزیره ای! در پهنه وسیعی از سنگ های سیلیسی- کلاستیک ائوسن موسوم به فلیش شرق ایران و سنگ های آمیزه افیولیتی کرتاسه فوقانی و مجموعه رسوبی عمیق همراه با آن به سن عمدتاً پالئوژن فرضیات گوناگونی را در مورد منشأ کوه بیرک در اذهان ایجاد نموده است. برای مثال از کوه بیرک به عنوان یک سرزمین مظنون نام برده شده است. تنها در بخش شمالی بیرک ارتباط سنگ های کربناته با سنگ های اطراف به طور واضح مشاهده می گردد و از این رو بررسی ارتباط تکتونیکی واحدهای سازنده و بازسازی ساختاری دگرشکلی پیچیده در این بخش به نظر یکی از اولین و موثرترین گام ها برای رسیدن به خاستگاه واقعی آن به حساب آید. مطالعات صحرایی و تصاویر ماهواره ای به وضوح نشان می دهند که بیرک در بخش شمالی به صورت یک تاقدیس برگشته به سمت جنوب غرب است که بر روی ملانژهای تکتونیکی با سن ائوسن میانی تا الیگوسن قرار گرفته است که احتمالاً همزمان با گسترش راندگی ها در منطقه بوده است. ساختارهای چین خوردگی مجدد در شمال بیرک شناسایی شده اند. تداوم توالی های چینه ای و واحدهای تکتونیکی کوه بیرک به سمت شمال غرب در کوه زاریجک نشان می دهد که ساختار بیرک به شکل یک ساختمان تاقدیس گون عظیم تغییر روند داده و به سمت جنوب دور می زند. کوه بیرک در حقیقت اسکلت اصلی ابرتاقدیس گون بلوچستان را تشکیل می دهد. ساختاری شبیه به عدد 8 بر روی نقشه های زمین شناسی که ده ها و بلکه صدها کیلومتر طول و عرض دارد و احتمالاً در اواخر ائوسن ائوسن- الیگوسن بنا نهاده شده است. دگرشکلی های جوان تر مربوط به رخدادهای آلپ انتهایی، این ساختار را متأثر ساخته اند. چینه شناسی، ناپیوستگی ها و ارتباط جانبی ساختاری بین کربنات های بیرک و مناطق اطراف آن پیشنهاد می کند که بیرک در میان پهنه های محدودکننده اش بیشترین شباهت را به حاشیه شرقی بلوک لوت خصوصاً منطقه نهبندان و بخش شمالی زون جوش خورده سیستان دارد. در این پژوهش مدل های تکتونیکی ترسیم گردیده که مکانیزم احتمالی جدایش بیرک و انتقال آن به بخش جنوبی بلوچستان متصور شده است.